18.Filosofie osvícenství
OSVÍCENSTVÍ
Od 17.století se v Evropě objevuje nový směr v myšlení a filosofii.Jedná se o osvícenství.Stavěl se proti dosavadním formám vlády, snažil se o překonání církevních dogmat a o nastolení spravedlivějšího společenského řádu.Směr, který propagoval racionální bádání, náboženskou toleranci, společenské reformy, pokrok a odstranění tyranie.Největšího rozmachu dosáhlo ve Francii (Voltaire, Montesquieu) a šířilo se dále -Anglie (Locke, Berkley, Hume).
Francouzské osvícenství
Oproti anglickému bylo mnohem radikálnější.Útoky osvícenců byli namířeny proti absolutistické vládě, katolické církvi-která byla podle nich reprezentantem stávajícího řádu.
Charles de Montesquieu (1689-1755) : ve svém díle Perské listy ostře odsoudil společenské poměry ve Francii.K dalším dílům patří Duch zákonů, Úvahy o příčinách velikosti a pádu Římanů.
- navrhoval rozdělit státní moc na zákonodárnou, výkonnou a soudní (ovlivnilo autory ústavních zákonů v mnoha zemích).
Francois Marie Arouet-Voltaire (1694-1778) : jehož dílo čítalo 99 svazků, k nejznámějším patří Candide, Filosofický slovník, Esej o mravech a duchu národů.
- bojoval proti tradičním pověrám a náboženskému fanatismu.Sám byl věřící, ale odmítal být organizovaný v církvi a byl proti dogmatům.
- ve zkoumání dějin se stavěl proti tradičnímu přístupu k historii (výčet panovníků), ale zaměřil se na sociální dějiny.Hledal příčiny společenského vývoje.Podílel se určitou dobu na práci francouzských encyklopedistů. Encyklopedie věd, umění a řemesel je jedním z největších odkazů francouzského osvícenství (spolu s Voltairem ji psal Denis Diderot, Jean d´Alembert, Montesquieu, Luise de Saint-Simon).Dílo začalo vycházet v roce 1751 a mělo 28 svazků.
Jean Jacques Rousseau (1712-1778) : zkoumal společenskou nerovnost a stávající společenský řád.Tvrdil, že člověk přichází z přírody nezkažený, ale negativně na něj působí společnost.
- jeho pojetí státu se zakládá na teorii Společenské smlouvy (“Člověk se rodí svobodný, a přesto se všude nachází v okovech“).Jeho hlavní ideou je odstranění nespravedlivé společenské nerovnosti.K jeho dílům patří Společenská smlouva, Rozprava o původu a nerovnostech mezi lidmi, Emil.
Anglické osvícenství
Významnou etapou vdějinách filosofie je anglický empirismus (jeden ze směrů gnoseologie),který kladl důraz na smyslové poznání.
John Locke (1632-1704) : jeho filosofii vystihuje známý výrok „nic není v rozumu,co nebylo dříve ve smyslech“.Smyslové poznání je tedy u něj na prvním místě.Člověk se rodí po duševní stránce jako-tabula raza-tedy nepopsaná deska a veškeré vědění získává až v průběhu života.Ideje a obecné pojmy jsou zprostředkovány pouze vnitřní nebo vnější zkušeností.
- ideje pak Locke dělí na jednoduché (nejzákladnější složky myšlení, dostávají se do mysli vnější zkušeností) a složené.Vjemy,které nám smysly poskytnou o okolí, jsme schopni vnímat jako kvality.Ty jsou primární (rozloha, tvar, pevnost, počet,..) a sekundární (chuť, teplota, barva, vůně,..).
- jeho myšlenky se odrazily v idejích Francouzské revoluce i ve znění ústavy Spojených států (vláda má chránit svobodu a práva jednotlivců)
George Berkley (1685-1753) : navazoval na Locka, ale jeho dílo podrobil kritice, byl irským biskupem.Přišel s radikální teorií, že veškeré věci, které vnímáme smysly, musí existovat pouze v našem vědomí.Když je tedy nevnímáme, neexistují.To shrnul do „esse est percipi“ (být znamenán, být vnímán).Každý člověk vnímá danou věc stejně, protože má obecné ideje dány od Boha.Vše se, i naše myšlení, řídí podle Boha.Berkleyeho učení se nazývá solipsismus (solus ipse-sám jediný)-vychází z toho,že jedinou realitou je vnímající osoba a ostatní svět je pouze její představa.
David Hume (1711-1776) : původem Skot, svými myšlenkami završoval předchozí období empirismu.Stejně jako Locke se zabíval termíny dojem a idea.Dojmy jsou podle něj získány smyslovým vnímáním vnějšího světa i vlastního nitra.Ideje jsou produktem našich vzpomínek.
- operuje také s pojmem složené ideje, kde zkoumá na jakém základě dochází k jejich vytváření z idejí jednoduchých.Své myšlenky aplikoval i do vědy.Jediné vědy, které mají smysl, jsou ty, co pracují se smyslovými dojmy.V biologii odmítl, že veškeré dění má svou železnou zákonitost a předem stanovenou příčinu.Snažil se prosadit myšlenku pravděpodobnosti a vztah příčiny a následku.